با اجرای طرح انتقال پساب به غرب مشهد مشکل کم‌آبی رفع می‌شود | پایان سراب، در مسیر سیرآب

به گزارش شهرآرانیوز، واقعیت سخت و پر از دلهره این است که مسئولان افغانستان، به بهانه تأمین آب داخلی کشورشان برای مصارف کشاورزی یا تقابل بین‌المللی با ما یا هر مسئله و دلیل دیگری، در حال مطالعه، اجرا و بهره‌برداری از ۵ سد بر روی سرشاخه‌های رودخانه هریرود در بالادست سد دوستی هستند؛ همان سد دوستی که قرار بود بار تأمین ۵۰ درصد از آب شرب مشهد را به دوش بکشد و تنها گزینه تأمین پیک لحظه‌ای آب تابستان شهرمان باشد.

با این اقدام متأسفانه ظرفیت این رودخانه به‌شدت تحت کنترل درآمده است و ابزار‌های دیپلماسی و چانه‌زنی‌های ملی هم یا دردی از کم‌آبی مشهد درمان نکرده یا اینکه بسته به حال و احوال مقامات طالبان، گاهی بخشی از حقابه ما به این طرف مرز‌ها جاری می‌شود و گاهی هم خبری از آب نیست که نیست. 

متأسفانه در طی سال‌های اخیر هنوز به طور جدی گزینه جدیدی به سبد تأمین آب مشهد اضافه نشده است و نداشتن بودجه هم مزید بر علت شده تا پروژه‌های تأمین آب مشهد با کندی پیش برود. در این میان شاید با مرور و رجوع به روش‌های تأمین مالی جدید، برنامه تأمین آب مشهد پیگیری و با اجرای اضطراری پروژه‌ها، بتوان آبخوان مشهد را احیا کرد.

دوستی رو به پایان 

در این میان دوستی، سدی بود که از سال ۷۸ وارد مدار شد و قرار بود گره‌گشای تشنگی مشهد باشد، اما مثنوی کمبود بارش، کم‌لطفی همسایگان و بسیاری دلایل دیگر رنج مشهد را بیشتر و لطف دوستی را کمتر کرد. 

مشهد در حال حاضر سالانه ۲۸۰ میلیون مترمکعب آب مصرف می‌کند که ۷۰ درصد این عدد تبدیل به فاضلاب خواهد شد. قرار است با اجرای طرح خط انتقال آب شرب به مشهد از منابع غرب، آب تصفیه‌خانه‌های فاضلابی که در مشهد وجود دارد به غرب مشهد منتقل شود و چاه‌های کشاورزی این مناطق را از طریق یک خط انتقال برگشت به سمت مشهد هدایت کنیم. خط انتقال آب شرب به مشهد از منابع غرب، سالانه ۹۶ میلیون مترمکعب آب را به مشهد انتقال خواهد داد.

هر چقدر این پروژه‌ها دیرتر انجام شود، بر آبخوان نیمه‌جانی که در غرب مشهد داریم، فشار بیشتری وارد می‌شود و مجبور به جیره‌بندی آب خواهیم شد.

۱۰۰ میلیون مترمکعب پساب کیفی برای غرب مشهد

مجری طرح ویژه تأمین آب مشهد در شرکت آب منطقه‌ای استان در پاسخ به این سؤال که «چاره کار چیست؟» می‌گوید: برای این مهم، ظرفیت پیش‌بینی‌شده برای آب شرب مشهد ۱۰۰ میلیون مترمکعب از طریق جایگزینی پساب با آب چاه‌های کشاورزی در غرب دشت مشهد است. به غیر از آن نیز ۴۱ میلیون مترمکعب از طریق کنترل آب‌های مازاد مرزی هزارمسجد تدارک دیده شده است. 

علی عبدالهی با بیان اینکه طبق مطالعات صورت‌گرفته، مهم‌ترین منبع استراتژیک تأمین آب مشهد آبخوان غرب دشت مشهد است که از لحاظ کمی و کیفی پایداری دارد و درصدد حفظ آن هستیم، می‌افزاید: به این منظور قصد داریم تا ۱۰۰ میلیون مترمکعب پساب کیفی موجود را به این مناطق منتقل کنیم و در اختیار کشاورزان قرار دهیم و آب چاه‌ها را با استفاده از سامانه اجراشده جدید، به مشهد منتقل کنیم. در این صورت موفق می‌شویم آب باکیفیت آبخوان غرب را یک بار برای شرب و بار دوم برای کشاورزی استفاده کنیم.

طبق اظهارات این مقام مسئول، به این ترتیب، بازچرخانی آب در مشهد عملیاتی می‌شود و این امر به‌شدت به پایداری آبخوان کمک خواهد کرد.

خرج بیشتر از دخل

متأسفانه در حال حاضر برداشت‌هایی که از آبخوان انجام می‌شود، از حجم ظرفیت آب تجدیدپذیر آبخوان بیشتر است که این موضوع باعث شده سالیانه ۲۵ سانتی‌متر فرونشست و ۱۰۰ سانتی‌متر افت سطح آبخوان را تجربه کنیم.

با این تفاسیر، عبدالهی معتقد است که ناچار به برداشت از آبخوان هستیم، اما باید ترتیبی اتخاذ شود که نحوه بهره‌برداری از آن به‌گونه‌ای باشد که امکان استفاده بلندمدت و پایدار از دست نرود.

او تأکید می‌کند که با اجرای درست طرح جایگزینی، هم کشاورزان مورد توجه قرار می‌گیرند و فعالیتشان در بلندمدت تضمین می‌شود و هم با برداشت منطقی از آبخوان، تأمین آب شرب به بهترین شکل مدیریت خواهد شد.

کنترل آب‌های مرزی در قدم اول

مشکل بزرگ مشهد این است که در این شهر اساساً با کمبود فیزیک آب مواجه هستیم و راهی جز انتقال آب از خارج از حوضه وجود ندارد.

پرسش‌ها بسیار است و همه تشنه پاسخ هستند. عبدالهی می‌گوید: ابتدا سهم سرزمینی کشور از رودخانه‌های مرزی را که تاکنون به ترکمنستان می‌رفته است، کنترل خواهیم کرد و سپس کسری باقی‌مانده را از طریق خط انتقال آب از دریای عمان تأمین می‌کنیم. باید تأکید کنیم که تأمین آب شرب مشهد از حساسیت بسیار زیادی برخوردار است و این موضوع باعث شده مقامات کشوری و مدیران ارشد استانی پیگیری‌های مستمری از شرایط و اقدامات ما داشته باشند و شورای امنیت کشور و شورای تأمین استان مصوبات راهگشایی در این خصوص به تصویب رسانده‌اند که پشتوانه و کمک‌کار ماست.

پایان کم‌آبی، سلام به سیرآبی

در این‌ باره مجری طرح ویژه تأمین آب مشهد در شرکت آب منطقه‌ای بیان می‌کند: بر اساس تخصیصی که از وزارت نیرو گرفته شد، مقرر است ۱۲۲ میلیون مترمکعب پساب تصفیه‌خانه‌های مشهد به غرب مشهد منتقل شود تا بخشی از آن در اراضی پایاب سد ارداک و بقیه با آب چاه‌های محدوده گلبهار تا چناران به سمت قوچان جایگزین شده و بدین ترتیب ذخیره سد ارداک و آب چاه‌های محدوده طرح، به ظرفیت آب شرب مشهد اختصاص خواهند یافت.

علاوه بر این، آب بازچرخانی‌شده با کیفیت بسیار عالی به مصرف شرب رسیده و با تصفیه در حد استاندارد، پساب کیفی در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد و مزیت این موضوع برای کشاورزان این است که هزینه برق پمپاژ چاه، حذف شده و حجم پساب واگذاری پایدار است و هر سال به دلیل افت آبخوان، کم نخواهد شد و همچنین در مصرف نهاده‌ها صرفه‌جویی خواهد شد.

خط انتقال پساب از حریم کشف‌رود

برای رسیدن پساب، ابزار و مقدماتی لازم است و طبق اعلام عبدالهی، خط انتقال پساب طرح به طول حدود ۱۴۰ کیلومتر در حریم رودخانه کشف‌رود اجرا خواهد شد. تصفیه‌خانه‌های فاضلاب اولنگ، التیمور، خین عرب و پرکندآباد هم تأمین پساب را به عهده دارند و به محض اصلاح مجوز ماده ۲۳، طرح عملیات اجرایی آن آغاز خواهد شد.

تکلیف انتقال آب روشن شد

برای خط انتقال آب هم فکر‌های اساسی شده است؛ خط انتقال آب طرح نیز به طول ۶۰ کیلومتر طراحی شده که به تصفیه‌خانه آب‌وبرق منتهی می‌شود و خوشبختانه ۳۰ کیلومتر انتهایی آن که از سختی بیشتری برخوردار بود، اجرا شده و مابقی در دست اجراست.

ظاهراً همه چیز دارد خوب پیش می‌رود و قرار است بخشی از بحران‌های آبی شهر برای همیشه به خاطره‌ها سپرده شود. عبدالهی هم برداشت ما را تأیید می‌کند و ادامه می‌دهد: البته این پروژه فقط سامانه انتقال نیست و ارتقای تصفیه‌خانه‌های یادشده نیز در طرح دیده شده است تا هم اطمینان خاطر برای کشاورزان ایجاد شود و هم ملاحظات زیست‌محیطی و از همه مهم‌تر حفظ سلامت آبخوان غرب تضمین شود.

هزینه ۱۲ همتی برای اجرای طرح

از وی درباره هزینه‌های طرح می‌پرسیم و این‌گونه پاسخ می‌گیریم: مطابق برآورد‌ها، این طرح ۱۲ همت هزینه خواهد داشت که ۳۰ کیلومتر خط ۱۴۰۰ میلی‌متری به ارزش هزار میلیارد تومان از محل سرمایه‌گذاری بخش خصوصی اجرا و آماده بهره‌‌برداری شده است و با وصول اعتبارات و تأمین مالی برنامه‌ریزی‌شده، مابقی طرح در زمان‌بندی کوتاه‌مدت اجرا خواهد شد. 

عبدالهی ترجیح می‌دهد درباره برخی اما و اگر‌های پیش رو هم نکاتی را مطرح کند: در بهره‌برداری بهینه از منابع آبی باید فضای سبز شهرداری به سمت پساب هدایت شود؛ البته در دو سال گذشته با سرمایه‌گذاری که در مزایده فروش پساب انجام شده است، ۱۱.۲ میلیون مترمکعب پساب کیفی مشهد در اختیار سرمایه‌گذار قرار گرفته و شهرداری هم طی قرارداد بلندمدت ۱۵۰۰ میلیارد تومانی، این ظرفیت را برای فضای سبز شهر مشهد به خدمت گرفته است. تدبیر خوبی هم از سوی مدیریت شهری در نظر گرفته شده و در قرارداد مزایده پساب، احداث تصفیه‌خانه فاضلاب طبرسی شمالی و اجرای خط انتقال غرب لحاظ شده که خوشبختانه شهرداری مشهد با خرید پساب سرمایه‌گذار کمک شایانی به بازگشت سرمایه بخش خصوصی نموده که جای قدردانی دارد. 

او می‌گوید: هم‌اکنون زمان برای ما خیلی مهم و حیاتی است. با بارش‌های بهاری امسال، حدود ۱۹۰ میلیون مترمکعب آب در سد دوستی داریم که نیمی از آن سهم کشور ترکمنستان و بخشی از آن غیرقابل برداشت است. هر چقدر پروژه‌های تأمین آب دیرتر انجام شود، بر آبخوان نیمه‌جانی که در غرب مشهد داریم، فشار بیشتری وارد می‌شود و در صورت عدم تغییر رویکرد، امکان ازدست‌دادن آبخوان و بروز فاجعه انسانی دور از انتظار نیست.